ค่าแรงแพง สังคมสูงวัย และปัจจัยที่หล่อหลอมจนเกิดเป็นวัฒนธรรม vending machine ในญี่ปุ่น

เมื่อเห็นกระแสติดลมบนของตู้เต่าบินกับการเป็นตู้กดที่ให้ประสบการณ์แปลกใหม่จนหลายต่อหลายคนต่างพูดถึง ก็ชวนให้นึกถึงประเทศที่เป็นเจ้าแห่งตู้กดอัตโนมัติอย่างญี่ปุ่น ที่มีตู้จำหน่ายสินค้าอัตโนมัติมากมาย จนบางครั้งก็กลายเป็นมุมที่เหล่านักท่องเที่ยวใช้เป็นพื้นหลังในการถ่ายรูปเพื่อให้รู้ว่ามาถึงญี่ปุ่นแล้ว vending machine

เป็นทั้งตู้ที่บรรจุสินค้าทั่วไปที่เราคุ้นตากันอย่างเครื่องดื่มและอาหาร รวมไปถึงสินค้าที่ไม่มีใครคาดคิดว่าจะสามารถเอามาบรรจุใส่ตู้แล้วขายแบบอัตโนมัติได้ อย่างเช่นน้ำปลา กล้วย ถุงเท้า หรือแม้แต่ร่มก็ตาม

หากจะบอกว่าด้วยเหตุผลของการเป็นสังคมเร่งรีบที่ผู้คนใช้ชีวิตอย่างรีบเร่ง ตู้กดอัตโนมัติเหล่านี้จึงได้รับความนิยมในญี่ปุ่นก็อาจไม่เป็นเช่นนั้นเสมอไป เพราะหากคิดดูดีๆ ผู้คนในอีกหลายเมืองทั่วมุมโลกก็ใช้ชีวิตอย่างเร่งรีบไม่ต่างกัน แต่ทำไมธุรกิจตู้กดอัตโนมัติถึงไม่ได้รับความนิยมมากเท่ากับญี่ปุ่น ?

เรื่องนี้ William A. McEachern ศาสตราจารย์ด้านเศรษฐศาสตร์จากมหาวิทยาลัย Connecticut ได้อธิบายกับ Business Insider เอาไว้ได้อย่างน่าสนใจว่าหนึ่งในเหตุผลที่ทำให้ตู้กดอัตโนมัติในญี่ปุ่นได้รับความนิยมก็เพราะการก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุของญี่ปุ่นนั้นทำให้จำนวนแรงงานลดน้อยลง เมื่อจำนวนแรงงานน้อยลงค่าแรงงานก็สูงตามไปด้วย

โดยเมื่อเดือนตุลาคมปี 2021 ที่ผ่านมาญี่ปุ่นก็ได้มีการปรับค่าแรงขั้นต่ำเฉลี่ยทั่วประเทศอยู่ที่ 930 เยน/ชั่วโมง หรือราวชั่วโมงละ 250 บาท ดังนั้นการใช้ระบบอัตโนมัติมาขายแทนมนุษย์จึงช่วยลดต้นทุนในธุรกิจลงไปได้ไม่น้อย

ที่ดินและอสังหาริมทรัพย์ในญี่ปุ่นที่มีราคาแพงก็เป็นอีกเหตุผลสำคัญที่ทำให้เจ้าของธุรกิจเลือกเปิดร้านในรูปแบบของตู้กดอัตโนมัติ เพราะใช้พื้นที่น้อยกว่าเมื่อเทียบกับการทำร้านค้าปลีกทั่วไป

ส่วนอีกเหตุผลสำคัญที่หลายคนอาจคิดไม่ถึงว่าจะส่งผลให้ญี่ปุ่นมีตู้กดอัตโนมัติเป็นจำนวนมาก ก็คือความปลอดภัยของบ้านเมืองที่มีอัตราการเกิดอาชญากรรมที่ต่ำ นั่นทำให้เจ้าของตู้กล้าที่จะตั้งตู้ตามสถานที่ต่างๆ แม้จะเป็นมุมมืดหรือตรอกซอกซอย ซึ่งหลายๆ ตู้ก็มีระบบเตือนภัยที่หากเกิดการงัดแงะขึ้นเมื่อไหร่ก็จะมีสัญญาณส่งไปหาเจ้าหน้าที่ตำรวจโดยทันที

ไม่น่าเชื่อว่าเพียงแค่ธุรกิจตู้กดอัตโนมัติจะสามารถสะท้อนสังคมของญี่ปุ่นออกมาได้หลากหลายแง่มุมถึงเพียงนี้

เราอาจเคยได้ยินชื่อของสมาคมการค้าทั้งหลายที่เอาไว้คอยรวบรวมสมาชิกและข้อมูลข่าวสาร เช่นเดียวกับญี่ปุ่น เมื่อเป็นประเทศที่มีตู้กดอัตโนมัติเป็นจำนวนมากจึงได้มีการจัดตั้ง ‘สมาคมผู้ผลิตระบบจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติของญี่ปุ่น’ ขึ้นมา แค่ฟังชื่อก็น่าสนใจแล้ว

แต่สิ่งที่น่าสนใจยิ่งกว่านั้นคือข้อมูลที่สมาคมได้เก็บรวบรวมเอาไว้ว่าครั้งหนึ่งญี่ปุ่นเคยมีตู้กดจำนวนมาก ถึงขนาดที่ว่าในประชากรทุกๆ 26 คนจะมีตู้กดอัตโนมัติอยู่ 1 ตู้

หรือกับในปี 2021 ที่ญี่ปุ่นมีตู้กดอัตโนมัติอยู่ทั้งหมด 4,003,600 ตู้ทั่วประเทศ ซึ่งเป็นตู้ที่ขายน้ำกระป๋องไปแล้วกว่า 1,999,000 ตู้ และในจำนวนกว่า 4 ล้านนี้ เป็นตู้สำหรับขายสินค้าที่เป็นยาสูบอีก 116,000 ตู้ ซึ่งมากกว่าตู้ขายแอลกอฮอลล์ที่มีเพียง 20,400 ตู้เท่านั้น

ส่วนในช่วงโควิดที่ผู้คนออกจากบ้านน้อยลงก็ส่งผลให้ยอดขายสินค้าผ่านตู้กดอัตโนมัติเพิ่มขึ้นด้วยเช่นกัน ด้วยเหตุผลที่ว่าผู้คนไม่กล้าที่จะออกไปนั่งกินข้าวที่ร้านและมีความกังวลว่าหากซื้อของจากพ่อค้าแม่ขายผ่านมือโดยตรงก็อาจทำให้เสี่ยงต่อการติดเชื้อโควิดได้ 

หนึ่งในธุรกิจที่ได้รับประโยชน์จากตู้กดอัตโนมัติในช่วงโควิดก็คือ Maruyama Seimen บริษัทผู้ผลิตเส้นขายส่งร้านราเมน ที่ได้ทำตู้ขายราเมนและเกี๊ยวขึ้นมา และสามารถขายได้กว่า 10,000 ชิ้นต่อเดือนเลยทีเดียว จากยอดขายหลักหมื่นชิ้นนี้จึงทำให้ Maruyama Seimen มีแผนจะขยายตู้กดอัตโนมัติเพิ่มขึ้นด้วยเช่นกัน เพื่อหวังว่ามันจะกลายเป็นรายได้ที่สามารถมาชดเชยยอดขายของแบรนด์ที่หายไปกว่า 20% เพราะโควิด

ตอบโจทย์ความสะดวกสบายของผู้คน ตอบโจทย์ธุรกิจที่ช่วยลดต้นทุนในการขายได้เป็นจำนวนมาก และนี่ก็คงเป็นสองเหตุผลสำคัญที่ทำให้ ‘ตู้กดอัตโนมัติ’ ยังคงเป็นสิ่งที่ได้รับความนิยมในญี่ปุ่นอยู่เรื่อยมา