หวยสร้างชาติ เมื่อมนุษยชาติกับหวยเป็นของคู่กันและสัมพันธ์กับเศรษฐกิจของประเทศ

ทำไมเราถึงชอบเล่นหวยกันนัก จริงๆ ไม่ใช่แค่เราชาวไทยที่รักการเล่นหวย รักบรรยากาศของวันที่ 1 และ 16 ของเสียงหมุนวงล้อสุดอัศจรรย์ แต่หวยอยู่คู่กับมนุษยชาติชนิดที่เรียกว่าเติบโตขึ้นพร้อมๆ กับมนุษย์เรา เป็นส่วนสำคัญของประวัติศาสตร์และการก่อร่างสร้างประเทศ เป็นองค์ประกอบสำคัญหนึ่งในพัฒนาการของมนุษยชาติ รากฐานตึกรามบ้านช่อง ที่ดิน สินทรัพย์ไปจนถึงความมั่งคั่งต่างๆ หลายส่วนมีการสุ่มเพื่อแบ่งสัน หรือก็คือหวยเป็นศูนย์กลางสำคัญหนึ่ง

ในฐานะที่บ้านเราเป็นอีกหนึ่งดินแดนแห่งการเล่นหวย คอลัมน์ทรัพย์คัลเจอร์ขอเชิญชวนทุกท่านท่องกลับไปในประวัติศาสตร์อันยาวนานของสลากกินแบ่ง จากเรื่องราวเก่าแก่ที่มีระบุตั้งแต่ในพระคัมภีร์ที่พระเจ้าแนะนำให้ใช้การจับสลากเพื่อแบ่งสันที่ดินไปจนถึงการสร้างกำแพงเมืองจีนด้วยรายได้จากการขายหวย ไปจนถึงการออกสลากในยุคอาณานิคมของอเมริกาและการที่หวยกลายเป็นสุดยอดแรงกระเพื่อมและกิจการของรัฐที่สัมพันธ์กับระบบเศรษฐกิจ รวมไปถึงความรู้สึกนึกคิดของผู้คนอย่างลึกซึ้ง

หวย ไม่ใช่แค่เรื่องหวยๆ แต่มีประวัติศาสตร์อันยาวนาน และการสุ่มนั้นก็เป็นสิ่งที่เรารัก และอาจส่งผลกับความคิด ความเชื่อ เกี่ยวข้องกับมุมมองที่เรามีต่อชีวิต ไปจนถึงส่งผลในการกำหนดทิศทางในการดำเนินชีวิตของเราด้วย

การสุ่มในฐานะการจัดการทรัพยากรพื้นฐาน ถึงการห้ามปรามที่รุนแรง

พื้นฐานสำคัญของหวยคือการแบ่งสันปันส่วน โดยการแบ่งสันปันส่วนนั้นมีการใช้ระบบสุ่มเข้ามาช่วยในการจัดสรร ถ้าเรามองพื้นฐานสังคมมนุษย์ในฐานการแบ่งสันปันส่วนทรัพยากร การแบ่งส่วนและสุ่มด้วยระบบสลากจึงดูจะเป็นวิธีที่เป็นธรรมที่สุดอย่างหนึ่งในการจัดสรรสิ่งต่างๆ ไปสู่ผู้คนในสังคม การสุ่มจึงเป็นวิธีที่ระงับความขัดแย้งได้ค่อนข้างดีและประเด็นเรื่องดวงจึงเป็นพื้นฐานหนึ่งของความสงบสุขในการแบ่งสันทรัพยากรของเรา

เบื้องแรกที่เรามักอ้างถึงคือพระคัมภีร์ หมายถึงจะมีอะไรเป็นธรรมมากไปกว่าข้อเสนอแนะของพระผู้เป็นเจ้า ในพระคัมภีร์เก่า (Old Testament) โมเสสเมื่อต้องจัดสันดินแดนหรือที่ดิน พระเจ้าทรงบัญชาให้โมเสสแบ่งดินแดนคานาอันให้กับเผ่าต่างๆ (โยชูวา 14) ด้วยการ ‘ทอดสลาก’ การทอดสลากเพื่อแบ่งที่ดินกลายเป็นรากฐานของ ‘ชนอิสราเอล’ ประเด็นเรื่องการที่พระเจ้าใช้วิธีการสุ่มเพื่อแบ่งสันดินแดนมีความซับซ้อนเช่นสัมพันธ์กับการสร้างสันติสุขในหมู่ชนเผ่าที่กลายเป็นชนกลุ่มเดียวกันผ่านการถือครองและส่งต่อที่ดิน แนวคิดเรื่องชะตาที่ถูกกำหนดไว้

บทบาทของสลากโดยทั่วไปในประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมต่างๆ ทั่วโลกค่อนข้างคล้ายกับการใช้ระบบสลากในพระคัมภีร์ คือเป็นเครื่องมือที่รัฐจะกระจายทรัพยากรให้กับประชากรของตนเอง ในอารยธรรมเก่าแก่เช่นกรีก ที่กรุงเอเธนเอง การเลือกคนทำงานให้กับรัฐก็จะใช้ระบบสุ่ม คือชายหนุ่มอายุ 18 ปีขึ้นไปจะเขียนชื่อลงในระบบสลาก และรัฐจะใช้วิธีสุ่มชื่อเพื่อคัดเลือกในการเข้าทำตำแหน่งต่างๆ ในสมัยโรมันระบบสุ่มถูกใช้ในระบบการลงโทษ หน่วยทหารที่มีปัญหาเช่นขี้ขลาดหรือขัดคำสั่งจะถูกลงโทษ การลงโทษจะไม่ลงโทษทุกคนหรือทั้งกรมกอง แต่จะใช้วิธีสุ่มทหารขึ้นมาลงโทษเพื่อให้เป็นเยี่ยงอย่าง 

เหตุที่โรมันต้องใช้วิธีสุ่มในการลงโทษเพื่อห้ามปราม ก็ด้วยว่า การลงโทษทางการทหารของโรมันมีความเด็ดขาดรุนแรง โทษที่ว่าคือโทษตาย

หวยกับรากฐานและการทำเรื่องราวดีๆ

ถ้าเรามองเรื่องการสุ่มกับมนุษยชาติ รากฐานเก่าแก่ของมนุษย์มักจะเชื่อมั่นในโชคชะตา เชื่อว่าเราถูกกำหนดเส้นทางบางอย่างไว้ ดังนั้นการสุ่ม การออกสลาก จึงค่อนข้างสอดคล้องทั้งกับการจัดการความขัดแย้ง และสัมพันธ์กับการขีดเส้นจากอำนาจที่เหนือกว่ามนุษย์ 

นัยของสลากหรือการจับหวยจึงค่อนข้างมีนัยเชิงบวก เป็นความสัมพันธ์ของรัฐที่มีต่อประชาชน ยิ่งไปกว่านั้นนวัตกรรมเรื่องการออกหวยมักจะเกี่ยวข้องกับการลงทุนของรัฐที่นำไปสู่เรื่องราวดีๆ เป็นการลงทุนที่ให้คุณกับสังคมโดยรวม ซึ่งรัฐมักจะใช้ระบบหวยในการเปิดให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมกับโครงการใหญ่นั้นๆ 

ตัวอย่างที่เก่าแก่ของหวยกับเรื่องราวดีๆ คือหวยของจีน จีนในยุคบรรพกาลคือเก่าแต่ตั้งแต่ยุคก่อนคริสตกาล (ประมาณ 200 ปีก่อนคริสตกาล) ในยุคราชวงศ์ฮั่นที่มีการสร้างกำแพงเมืองจีน มีหลักฐานการใช้ระบบหวยที่เรียกว่าหวยพิราบขาว (beige piao) เป็นหวยตัวเลขที่คล้ายบิงโก ในสมัยฮั่นพบว่าเมืองน้อยใหญ่ต่างๆ ได้รับอนุญาตให้ออกสลากจำหน่าย โดยมีเป้าหมายในการระดมทุน หนึ่งในการระดมทุนของหวยพิราบคือการสร้างกำแพงเมืองจีน

ในยุคหลังจากการสร้างกำแพงเมืองจีน ในทำนองเดียวกันโลกตะวันออกก็มีการออกสลากระดมทุนเช่นกัน สมัยโรมันเองก็มีการออกสลากเพื่อการระดมทุน คือในสมัยจักรพรรดิออกัสตุส (Augustus) ในรัชสมัยดังกล่าวกรุงโรมต้องการงบเพื่อซ่อมแซมเมือง และด้วยเงื่อนไขความมั่นคง ทางจักรพรรดิไม่สามารถขึ้นภาษีซึ่งเสี่ยงต่อการถูกต่อต้าน ในสมัยดังกล่าวจักรพรรดิจึงออกหวยที่ได้ทั้งขึ้นทั่งล่องคือออกระบบสลาก รางวัลในยุคนั้นไม่ใช่เงินแต่คือของล้ำค่าต่างๆ เช่นบ้านเรือนไปจนถึงทาส ผลคือได้ระดมทุนและได้ความนิยมไปพร้อมๆ กัน 

นอกจากในระดับรัฐแล้ว ระบบลอตเตอรี่ในสมัยโรมันยังเป็นที่นิยมในงานเลี้ยงครัวเรือนด้วย คือการจัดงานเลี้ยงอาหารจะมีการถือสลาก ซึ่งผู้เข้าร่วมที่มีสลากทุกคนจะได้รับรางวัลอย่างใดอย่างหนึ่ง จากจานชาม เครื่องประดับ การคิดเรื่องการสุ่มในฐานะความบันเทิงและการได้สิ่งของจึงค่อนข้างเป็นวัฒนธรรมที่เกิดขึ้นและคุ้นเคยกันเป็นอย่างดี

ลอตเตอรี่กับรากฐานโลกสมัยใหม่

จากสมัยโรมัน เรื่อยมาจนถึงยุโรปในยุคที่นับได้ว่าเป็นรากฐานของโลกสมัยใหม่ ลอตเตอรี่เองก็ยังคงเป็นวิธีการสำคัญในการระดมทุน และถือเป็นรากฐานทั้งของระบบเศรษฐกิจโลกคือการค้าระหว่างประเทศไปจนถึงการเป็นรากฐานของเศรษฐกิจสำคัญคืออเมริกาดัวย

หวยสัมพันธ์กับยุคสมัยและการลงทุนของอังกฤษที่ทำให้อังกฤษกลายเป็นมหาอำนาจและเป็นเจ้าอาณานิคม อังกฤษเป็นประเทศแรกที่ออกหวยที่ถือเป็นหวยระดับชาติและมีรางวัลเป็นเงินสด (ก่อนนี้ในเบลเยียมและสเปนมีหวยที่ได้เงินเป็นรางวัลแล้วแต่ยังไม่เป็นระดับชาติ) หวยอังกฤษเกิดขึ้นในรัชสมัยพระราชินีอลิซาเบธที่หนึ่ง ออกสลากงวดแรกในปี 1564 การออกหวยของอังกฤษมีเป้าหมายในการลงทุนเพื่อสร้างเรือและพัฒนาท่าเรือ นับเป็นรากฐานการส่งออกและความเป็นมหาอำนาจของยุคสมัยใหม่หนึ่ง ในสมัยนั้นรางวัลที่หนึ่งมีมูลค่า 5,000 ปอนด์ สลากราคา 10 ชิลลิ่ง

จากรากฐานของการค้าและการเดินเรือ อเมริกาในฐานะพื้นที่อาณานิคมของอังกฤษ และอเมริกาในฐานะอีกหนึ่งดินแดนของการเล่นหวย การสร้างอาณานิคมของอเมริกาก็มีหวยเป็นหัวใจในการปูถนนหนทาง สร้างมหาวิทยาลัย การก่อตั้งอาณานิคมแรกของอังกฤษในช่วงปี 1612 การก่อสร้างสาธารณูปโภคต่างๆ มักจะใช้การออกสลากเพื่อระดมทุน ทั้งการสร้างถนน การสร้างโบสถ์ ในสมัยศตวรรษที่ 18 การลงทุนในมหาวิทยาลัยสำคัญคือฮาร์วาร์ดและเยลก็ใช้ระบบลอตเตอรี่ในการระดมทุน กระทั่งในยุคของจอร์จ วอร์ชิงตัน เองก็มีการสนับสนุนลอตเตอรี่เพื่อสร้างถนนข้ามภูเขา Blue Ridge Mountains ซึ่งโครงการหลังสุดนี้พับไปไม่สำเร็จ

นอกจากในโลกตะวันตกแล้ว ประวัติศาสตร์อย่างย่อของประเทศไทย หวยเองก็สัมพันธ์กับการก่อร่างระบบเศรษฐกิจแบบเงินตรา และเกี่ยวข้องกับการใช้จ่าย หวยในเมืองไทยเองเกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 3 ในสมัยนั้นเกิดภาวะข้าวยากหมากแพง ผู้คนเอาเงินไปขุดฝังไว้ใต้ดินทำให้เกิดความเสียหายคือเงินตราหายไปจากตลาด ในสมัยนั้นจึงได้โปรดให้ตั้งโรงหวยขึ้น การเล่นหวยแต่เดิมเกิดในชุมชนจีน มีการออกหวยโดยใช้รูปดอกไม้ จึงเรียกว่าฮวยหวย แปลว่าชุมนุมดอกไม้ 

ความพิเศษของการเกิดขึ้นของหวยในสังคมไทยจึงสัมพันธ์กับการแก้ปัญหาและการเกิดขึ้นของระบบเงินตรา เป็นการกระตุ้นการใช้จ่าย  รัชกาลที่ 3 ทรงออกระบบหวยตามคำแนะนำของจีนหง (ต่อมาได้รับบรรดาศักดิ์พระศรีไชยบาน) แรกสุดด้วยความที่นำแบบอย่างจากจีนจึงออกหวยเป็นตัวอักษรจีน แล้วเปลี่ยนเป็นรูปคน ก่อนที่จะมาใช้เป็นตัวอักษรไทย เป็นที่มาของคำว่าหวย ก ข มาตั้งแต่ยุคนั้น

จุดเริ่มต้นของหวยจึงเป็นการรักษาเงินตราไว้ในระบบเศรษฐกิจ ซึ่งต่อมาพบว่าหวยเป็นแหล่งรายได้สำคัญมากอย่างหนึ่งของรัฐ แต่หวยในยุคแรกก็มีปัญหาคือเกิดนายอากรหวยเถื่อนจนรัชกาลที่ 5 จึงดำริให้ค่อยๆ ลดบทบาทของหวยและยกเลิกไปในสมัยรัชกาลที่ 6 โดยในสมัยรัชกาลที่ 5 เริ่มมีการออกสลากกินแบ่งของรัฐหรือลอตเตอรี่ ซึ่งเป็นการระดมทุนเพื่อบำรุงการกุศล จนในสมัยหลังเปลี่ยนแปลงการปกครองจึงได้มีระบบการออกสลากเป็นประจำ มีการปรับเป็นระบบเลขท้ายและระบบตัวเลขแทนตัวอักษรเช่นที่เราคุ้นเคยในปัจจุบัน

ความฝันของผู้ชนะ และการซ้อมรับมือความผิดหวัง

ส่งท้ายประเด็นเรื่องหวย หวยในทางเทคนิคและถ้าพูดอย่างสุดโต่ง หวยเป็นพื้นที่สีเทาและเป็นการพนันรูปแบบหนึ่ง แต่ถ้าเรามองที่มาอันยาวนานทั้งของตะวันตก เอเชีย และบ้านเรา หวยสัมพันธ์กับระบบเศรษฐกิจและการก่อร่างสร้างรัฐอย่างมีนัยสำคัญ ในทางกลับกันหวยเองก็ถูกโจมตีเช่นเป็นการปล้นคนจนไปเจือจานกิจการในภาพรวม หวยทำให้เกิดการเสพติด เป็นความหวังลมๆ แล้งๆ ซึ่งในส่วนนี้ก็แล้วแต่มุมมอง

ถ้าเรามองในมุมของสังคมที่เชื่อว่าสมาชิกมีวุฒิภาวะ เราเองก็ยังคงสนุกกับการเล่นหวยโดยที่เชื่อว่าทุกคนตระหนักว่าการถูกหวยเป็นเรื่องที่ยากยิ่ง การรวยจากหวยเป็นปลายทางที่อาจจะอยู่ในความฝัน ไม่นับตำนานคนถูกหวยที่มักไม่ยั่งยืน มีญาติมายืมและจบท้ายด้วยการกลับไปจนกว่าเดิม

ในแง่นี้เราอาจมองหวยในมุมมองของวัฒนธรรมได้ หวยเป็นปรากฏการณ์ที่ทำให้ชีวิตประจำวันของเรามีสีสัน คือโลกสมัยใหม่บอกเราถึงเส้นทางรวยเช่นการขยันและอดออม การใช้ชีวิตก้มหน้าทำงานที่ซ้ำซาก จำเจ และน่าเบื่อ แต่หวยเป็นเหมือนปรากฏการณ์พิเศษที่จะทำให้ทุก 15 วันธรรมดาของเราไม่ธรรมดา เป็นช่วงเวลาที่เราจะได้มีความฝันเล็กๆ ที่จะกลายเป็นผู้ที่โชคชะตาคัดเลือกให้ได้รางวัลใหญ่จากจักรวาลของการดิ้นรนสู่ความมั่งคั่งที่เราดิ้นรนไม่รู้จบนี้

นอกจากนี้หวยยังสัมพันธ์กับการเชื่อมโยงกันในระดับความฝันของผู้คน การมีฝันร่วมกัน การออกหวยและการซื้อหวยเป็นกิจกรรมที่เรารู้สึกเชื่อมต่อกับอย่างลำลองกันคนรอบตัว จากพนักงานบริษัทถึงแม่ค้าแม่ขาย การซื้อหวยเป็นการได้ลองเป็นผู้แข่งขันในสนามความฝันของคนแทบจะทุกชั้น เป็นความรู้สึกที่เราจะได้ลุ้นเข้ารอบ ได้หวังว่าจะเป็นผู้ชนะ และที่สำคัญคือเป็นการฝึกยอมรับความพ่ายแพ้และเริ่มต้นใหม่อย่างไม่รู้จบ 

อ้างอิงข้อมูลจาก

• bible.com/th/bible/179/JOS.14.TNCV
• govinfo.library.unt.edu/ngisc/research/lotteries.html
• ancient-origins.net/history-ancient-traditions/history-lotteries-0011306 
• mymac.com/the-cultural-significance-of-lotteries-in-different-societies 
• silpa-mag.com/history/article_15056